วันปิยมหาราช เป็นวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ย้อนกลับไปเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 พสกนิกรชาวไทยทั่วราชอาณาจักรต้องเผชิญหน้ากับความโศกเศร้าจากการสูญเสียพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 กษัตริย์ที่เป็นที่เคารพรัก โดยพระองค์ทรงมีพระอาการประชวรและเสด็จสวรรคต ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต ทรงขึ้นครองราชย์เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 และเสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 รวมพระชนมพรรษา 58 พรรษา และได้ทรงครองราชย์สมบัตินาน 42 ปี

เนื่องด้วยพระมหากรุณาธิคุณที่พระองค์ได้ทรงปกครองบ้านเมืองให้มีแต่ความร่มเย็นเป็นสุข รวมไปถึงพระราชกรณียกิจเพื่อประเทศชาติที่มีมากมายไม่ว่าจะเป็นการสาธารณูปโภคต่างๆ เช่น การประปา การคมนาคม การไฟฟ้า ฯลฯ การประกาศเลิกทาส การปฏิรูประบบราชการและการศึกษา พระองค์จึงทรงเป็นที่เคารพรักของปวงชนทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศ และได้รับการถวายพระราชสมัญญานามว่า “สมเด็จพระปิยมหาราช” ซึ่งหมายถึง “พระมหากษัตริย์ที่ทรงเป็นที่รักยิ่งของปวงชน”

และในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ทางราชการได้ประกาศให้วันที่ 23 ตุลาคมซึ่งเป็นวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็น “วันปิยมหาราช” และกำหนดให้เป็นวันหยุดราชการ ต่อมาทางเจ้าหน้าที่กระทรวงมหาดไทยได้จัดตกแต่งพระบรมราชานุสาวรีย์ ตั้งราชวัติฉัตร 5 ชั้น ประดับโคมไฟและทอดเครื่องราชสักการะที่หน้าพระบรมราชานุสาวรีย์ตั้งแต่นั้นมา

กิจกรรมในวันปิยมหาราช

ในวันปิยมหาราชของทุกปี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและพระบรมวงศานุวงศ์จะเสด็จฯ ไปวางพวงมาลา ณ พระบรมรูปทรงม้าหน้าพระที่นั่งอนันตสมาคม รวมไปถึงหน่วยงานทั้งราชการและภาคเอกชน นักเรียน นักศึกษา และประชาชนจากทั่วประเทศก็จะนำพวงมาลาไปถวายสักการะที่พระบรมรูปทรงม้า เพื่อรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

นอกจากนี้ยังมีการทำบุญตักบาตรเพื่ออุทิศเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อีกทั้งยังมีการจัดนิทรรศการเพื่อให้ความรู้เกี่ยวกับพระราชประวัติและพระราชกรณียกิจในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอีกด้วย